Sán Máng (Schistosomiasis): Nguyên Nhân Lây Truyền Và Cách Điều Trị Hiệu Quả

Giới thiệu về bệnh sán máng (Schistosomiasis)

Sán máng (Schistosomiasis), còn được gọi là bệnh sán máng huyết, là một bệnh ký sinh trùng do các loài giun sán thuộc chi Schistosoma gây ra. Bệnh này chủ yếu xảy ra ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc biệt phổ biến tại châu Phi, châu Á và Nam Mỹ. Dù không được chú ý cao như các loại sán chó mèo, bệnh vẫn tiềm ẩn nguy cơ lây lan.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp Schistosomiasis là một trong những bệnh nhiệt đới bị lãng quên (Neglected Tropical Diseases - NTDs), ảnh hưởng đến hàng trăm triệu người trên toàn thế giới.

Hình ảnh: Sán máng trưởng thành

Nguyên nhân gây bệnh sán máng

Bệnh sán máng do 5 loài sán chính gây ra ở người, trong đó phổ biến nhất là:

Schistosoma haematobium (gây bệnh ở hệ tiết niệu)
Schistosoma mansoni và S. japonicum (gây bệnh ở hệ tiêu hóa)
S. mekongi và S. intercalatum (ít gặp hơn)

Vòng đời của sán máng gồm hai vật chủ:

Vật chủ trung gian là ốc nước ngọt (thường sống ở ao, hồ, mương, kênh rạch).
Vật chủ chính là người – nơi ấu trùng trưởng thành và gây bệnh.

Con đường lây truyền sán máng

Sán máng không lây từ người sang người qua tiếp xúc thông thường mà lây truyền theo con đường môi trường:

Ấu trùng sán (cercariae) được giải phóng từ ốc nước ngọt, bơi trong nước và xâm nhập trực tiếp qua da người khi người tiếp xúc với nước bị nhiễm (tắm, giặt, lao động dưới nước...).
Khi vào cơ thể, ấu trùng phát triển thành sán trưởng thành, sống trong mạch máu gan, ruột hoặc bàng quang và đẻ trứng.
Trứng sán theo phân hoặc nước tiểu ra ngoài môi trường. Nếu gặp môi trường nước thích hợp, trứng nở ra ấu trùng (miracidium) và tiếp tục lây nhiễm vào ốc nước ngọt, bắt đầu một vòng đời mới.

Triệu chứng của bệnh sán máng

Triệu chứng bệnh sán máng thay đổi tùy theo giai đoạn và cơ quan bị ảnh hưởng. Có thể chia thành 3 giai đoạn:

1. Giai đoạn cấp tính (khi mới nhiễm)

Nổi mẩn đỏ hoặc ngứa da tại vị trí ấu trùng xâm nhập.
Sốt, ớn lạnh, đau cơ, nổi hạch, ho, tiêu chảy.
Gọi là hội chứng Katayama (phản ứng dị ứng toàn thân với sán).

2. Giai đoạn mạn tính

Tổn thương gan, lách to, cổ trướng (do S. mansoni, S. japonicum).
Viêm bàng quang, tiểu ra máu, suy thận (do S. haematobium).
Thiếu máu, suy dinh dưỡng, giảm khả năng học tập và lao động.
Ở phụ nữ có thể gây viêm âm đạo, ảnh hưởng sinh sản.

3. Biến chứng nguy hiểm

Tăng áp lực tĩnh mạch cửa, xuất huyết tiêu hóa trong.
Ung thư ở bàng quang (liên quan đến S. haematobium).
Biến chứng thần kinh nếu trứng sán đi lạc vào não hoặc tủy sống.

Người nhiễm sán Máng thể nhẹ có thể xuất hiện các vết đỏ kèm ngứa trên da

Chẩn đoán bệnh sán máng

Để chẩn đoán chính xác, cần kết hợp lâm sàng và xét nghiệm:

Xét nghiệm phân hoặc nước tiểu để tìm trứng sán.
Xét nghiệm máu ELISA hoặc PCR để phát hiện kháng thể hoặc ADN sán.
Siêu âm gan, bàng quang trong các trường hợp nghi tổn thương nội tạng.
Sinh thiết mô nếu cần xác định trứng sán trong tổ chức.

Điều trị bệnh sán máng như thế nào là hiệu quả?

Hiện nay, điều trị sán máng chủ yếu dùng thuốc đặc hiệu:

1. Thuốc điều trị

Praziquantel là thuốc chính, liều dùng tùy thuộc vào loại sán:
- S. haematobium, S. mansoni: 40 mg/kg/ngày (uống 1 lần).
- S. japonicum: 60 mg/kg/ngày (chia 2 lần trong ngày).
Oxamniquine có thể được dùng thay thế trong một số trường hợp, chủ yếu với S. mansoni.
Một số loại thuốc khác bổ trợ trong quá trình điều trị (do Bác sĩ kê toa phù hợp với từng người bệnh).

2. Lưu ý khi điều trị

Không dùng thuốc cho phụ nữ có thai 3 tháng đầu hoặc trẻ dưới 4 tuổi nếu không thực sự cần thiết.
Sau điều trị cần tái khám và xét nghiệm lại sau 4–6 tuần để đánh giá hiệu quả.
Trong trường hợp tổn thương nặng, cần phối hợp điều trị hỗ trợ gan, thận, hoặc phẫu thuật nếu có biến chứng.

Phòng ngừa bệnh sán máng

Cá nhân:

Tránh tắm, bơi lội, giặt giũ ở nguồn nước nghi ngờ ô nhiễm.
Mang ủng, găng tay khi làm việc dưới nước.
Không đi chân trần ở khu vực có ốc nước ngọt.
Nếu ăn ốc hãy nấu thật chín kỹ.

Cộng đồng:

Cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường luôn đảm bảo sạch, an toàn..
Không phóng uế bừa bãi xuống ao hồ, sông suối, vườn tược.
Tiêu diệt ốc trung gian truyền bệnh cho người.
Tổ chức tầm soát và điều trị hàng loạt cho cộng đồng vùng nghi ngờ lưu hành dịch.

Kết luận

Sán máng là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng, cải thiện vệ sinh môi trường và tuân thủ điều trị bằng thuốc đặc hiệu là chìa khóa để kiểm soát và tiến tới loại trừ bệnh này.

Bs. Nguyễn Văn Đức

PHÒNG KHÁM KÝ SINH TRÙNG HÀ NỘI

CHUYÊN GIA VỀ NGỨA VÀ GIUN SÁN

ĐC: 443 Giải Phóng, Phương Liệt, Thanh Xuân, HN

Bs tư vấn: 0912171177 - Hotline: 02473001318

Mở của từ 7h đến 17h, thứ 2 đến CN

Xét Nghiệm, Điều Trị Bệnh Giun Sán Gây Ngứa